Martin Eden

Bà Morse chẳng cần phải có linh cảm của một người mẹ cũng thấy rõ được những nét biểu hiện trên mặt Ruth khi nàng trở về nhà. Nét ửng hồng vẫn còn trên đôi má đã nói lên hết sự việc giản đơn ấy, đôi mắt mở to long lanh phản chiếu ánh hào quang bên trong không thể nhầm lẫn được lại càng nói rõ một cách hùng hồn hơn.

"Có chuyện gì thế con?" Bà Morse đợi đến lúc Ruth lên giường nằm mới hỏi.

"Mẹ biết rồi ư hả mẹ?" Ruth hỏi, môi run run.

Để trả lời, bà Moose vòng tay ôm lưng con gái, và một tay nhẹ nhàng vuốt tóc nàng.

Nàng bật nói: "Anh ấy không nói gì cả. Con không ngờ chuyện đó lại xảy ra như thế, thật không bao giờ con muốn để cho anh ấy nói - có điều anh ấy lại không nói gì hết."

"Nếu anh ta không nói, vậy là không có việc gì xảy ra, phải không con?"

"Nhưng chuyện vẫn cứ xảy ra, mẹ à."

"Cứ nói thật đi, con gái mẹ, con nói lảm nhảm cái gì thế?" Bà Morse bàng hoàng cả người. "Mẹ thấy mẹ không thể hiểu được đầu đuôi câu chuyện ra sao, có chuyện gì thế, con?"

Ruth ngạc nhiên nhìn mẹ.

"Thế con cứ nghĩ mẹ biết hết rồi. Sao, chúng con đã đính hôn, Martin và con."

Bà Moose cười, bực bội, không tin.

"Không, anh ấy không nói gì cả," Ruth giảng giải. "Anh ấy chỉ yêu con, có thế thôi. Lúc ấy con cũng ngạc nhiên như mẹ bây giờ. Anh ấy không nói một lời nào. Anh ấy chỉ vòng tay qua lưng con. Và... và con không còn là con nữa. Rồi anh ấy hôn con, và con hôn anh ấy. Con không thể nào dừng được. Con phải làm như vậy, và lúc ấy con biết rằng con đã yêu anh ấy."

Nàng ngừng lại, chờ cái hôn chúc phúc của mẹ, nhưng bà Morse chỉ yên lặng một cách lạnh lùng.

"Đó là một chuyện bất ngờ đáng sợ, con biết." Ruth nói, giọng thấp hẳn xuống. "Con không biết có bao giờ mẹ sẽ tha thứ cho con. Nhưng con không thể dừng được. Con không bao giờ nghĩ rằng con đã yêu anh ấy ãi đến tận lúc đó. Mẹ phải nói với ba hộ cho con."

"Đừng nói với ba thì có tốt hơn không? Để mẹ gặp Martin Eden, nói chuyện với anh ta, cắt nghĩa cho anh ta hiểu. Anh ta sẽ hiểu và buông tha con."

"Không! Không!" Ruth bật dậy, kêu lên: "Con không muốn được buông tha. Con yêu anh ấy, và tình yêu thật là dịu ngọt. Con sẽ lấy anh ấy - tất nhiên, nếu mẹ cho phép."

"Ruth, con gái yêu của mẹ, ba và mẹ đã có những dự định khác cho con. Ồ, không, không, không phải bạ người đàn ông nào cũng lấy làm chồng cho con được, không thể có chuyện như thế được. Dự định của ba mẹ cũng không ngoài việc chọn cho con một người xứng đáng với địa vị xã hội của con, một người lịch sự, tốt, có danh vọng, một người mà chính con cũng sẽ tự chọn ình khi con yêu người ta."

"Nhưng con đã yêu Martin rồi ạ." Nàng phản kháng lại một cách rầu rĩ.

"Ba mẹ không hề có ý bằng cách này hay cách khác lấy quyền cản trở sự lựa chọn của con. Nhưng con là con gái của ba, mẹ. Ba, mẹ không chịu để con lấy một người chồng như thế. Hắn có cái gì cho con đâu ngoài cái cục cằn, thô lỗ để đổi lại tất cả những cái tế nhị, lịch thiệp ở con. Dù sao đi nữa, hắn cũng không xứng đáng với con một chút nào. Hắn không thể để cho con nhờ cậy được. Ba mẹ cũng không có một ý tưởng điên rồ nào về của cải đâu. Nhưng sống cho sung túc thì lại là chuyện khác, và con gái của ba mẹ thì ít nhất cũng phải lấy một người nào có thể đảm bảo nổi điều đó, chứ không phải lấy một thằng phiêu lưu, một xu không dính túi, một thằng thủy thủ, một thằng chăn bò, một thằng buôn lậu và có trời hiểu còn gì nữa, thêm vào đó lại là một thằng ngông cuồng về trách nhiệm."

Ruth yên lặng. Mỗi lời nói của mẹ, nàng đều thấy là đúng.

"Hắn tiêu phí thời gian vào việc viết lách, muốn thực hiện những điều mà ngay những bậc thiên tài và những người rất hiếm có với một nền học vấn đại học đôi khi mới thực hiện được. Một người đã nghĩ đến chuyện lấy vợ thì phải chuẩn bị cho việc lấy vợ chứ. Hắn thì không. Mẹ đã nói đấy, và mẹ biết con cũng đồng ý với mẹ, hắn là thằng vô trách nhiệm. Mà còn có thể nào khác được? Bọn thủy thủ là như thế. Hắn có bao giờ biết đến tiết kiệm, đến bỏ rượu chè. Những năm sống phóng túng đã khắc sâu vào bản chất hắn rồi. Đó không phải là lỗi của hắn, tất nhiên, nhưng nói thế nào thì nói, bản chất hắn không thể thay đổi được. Con có nghĩ tới những năm hắn sống trụy lạc, bừa bãi, nhất định không thể tránh khỏi được không? Con có nghĩ tới điều đó không, con gái của mẹ? Con biết đấy, chuyện vợ chồng có ý nghĩa như thế nào."

Ruth rùng mình, nép sát vào mẹ.

"Con đã nghĩ tới," Ruth phải đợi một lúc cho những ý nghĩ thành hình trong đầu nàng. "Thật là khủng khiếp. Nghĩ tới điều đó, người của con nôn nao. Con đã nói với mẹ, chuyện con yêu anh ta thật là một chuyện bất ngờ đáng sợ, nhưng con không thể nào kìm được mình. Mẹ có thể nào ngăn không yêu ba được không. Đối với con cũng thế thôi. Có một cái gì đó ở con, ở anh ấy - con không biết nó là cái gì ãi đến tận hôm nay - nhưng nó đấy và nó đã làm cho con yêu anh ấy. Con không bao giờ nghĩ con có thể yêu anh ấy, nhưng mẹ thấy đấy, con đã yêu rồi." Nàng kết luận, một tia chiến thắng yếu ớt nào đó rung lên trong giọng nói của nàng.

Hai mẹ con nói chuyện nhưng không đi đến kết quả gì. Cuối cùng, hai người chỉ thỏa thuận hãy chờ không nên làm gì vội trong một thời gian không định rõ là bao lâu.

Muộn hơn một chút, đêm hôm đó, sau khi bà Morse thú thật với chồng kế hoạch của bà bị hỏng, thì hai vợ chồng cũng chỉ đi đến một kết luận như thế thôi.

"Còn có thể nào khác được nữa." Ông Morse nói. "Cái thằng thủy thủ ấy là người đàn ông độc nhất mà con gái mình tiếp xúc. Sớm muộn gì thì lửa gần rơm lâu ngày cũng bén, mà nó đã bén thật, mình thấy đấy. Thằng thủy thủ ấy, là thằng đàn ông duy nhất con gái mình gần gũi lúc này và tất nhiên nó phải yêu ngay thằng ấy, hay nó tưởng rằng nó yêu, thì cũng thế."

Bà Morse quyết định hành động từ từ và gián tiếp đối với Ruth hơn là công kích nàng. Còn nhiều thời gian chán vì hoàn cảnh Martin cũng chưa thể cưới ngay được.

Ông Morse khuyên:

"Nếu nó muốn cứ để cho nó gặp thằng ấy. Càng hiểu rõ thằng ấy, tình yêu của nó càng giảm đi. Tôi cam đoan như thế. Chỉ cho nó thấy nhiều điểm để so sánh. Nên mời nhiều thanh niên đến nhà chơi, thanh niên nam nữ đủ các loại, những người trai trẻ, những người thông minh, những người đã làm nên sự nghiệp hay đang xây dựng sự nghiệp, những người cùng ở giai cấp với nó, những người lịch sự. Nó có thể đánh giá đúng thằng ấy khi đem ra so sánh với họ. Họ sẽ, làm cho nó lộ ra nó là cái hạng người như thế nào. Vả lại, dù sao nó cũng chỉ mới là một thằng con trai hai mươi mốt tuổi. Con Ruth thì cũng không hơn gì một đứa trẻ. Đó chỉ là tình yêu trẻ con, đối với hai đứa, rồi chúng cũng qua đi thôi."

Thế là câu chuyện được sắp xếp như vậy. Trong gia đình thì vẫn coi như Ruth và Martin đã đính hôn nhưng không có tuyên bố gì cả. Gia đình cho rằng không cần thiết. Hơn nữa tất cả đều ngầm hiểu đó là một cuộc đính hôn kéo dài. Họ cũng không đòi hỏi Martin phải đi làm, mà cũng không đòi hỏi gã phải ngưng viết. Họ cũng không có ý khuyến khích gã sửa đổi bản thân, và gã thì lại giúp đỡ, ủng hộ những kế hoạch thiếu thiện chí ấy của họ, vì đã làm chuyện quá xa xôi đối với ý nghĩ của gã.

"Anh không hiểu em có thích những việc anh làm không?" Vài ngày sau, gã nói với Ruth. "Anh thấy trọ ở nhà chị anh đắt quá, anh sắp dọn đi chỗ khác. Anh đã thuê được một căn phòng nhỏ ở phía bắc Oakland, em biết đấy, đó là một nơi biệt lập không dính dáng đến ai, anh đã mua một chiếc bếp dầu để nấu ăn."

Ruth rất vui. Chiếc bếp dầu làm cho nàng đặc biệt thích thú. Nàng nói:

"Đó chính là cách ông Butler bắt đầu cuộc đời."

Martin thầm cau mày, khi thấy Ruth nhắc tới con người lịch sự danh giá ấy, gã nói: "Anh đã dán tem lên tất cả các bản thảo và gửi chúng đến các ông chủ bút. Hôm nay anh dọn nhà, ngày mai anh sẽ bắt đầu làm việc."

"Một chức vụ!" Nàng kêu lên, để lộ tất cả sự sung sướng, nhạc nhiên của mình, nàng nép sát vào người gã, nắm chặt lấy tay gã và mỉm cười: "Thế mà anh chả nói gì với em! Chức vụ gì thế?"

Martin lắc đầu:

"Anh muốn nói là anh lại bắt đầu làm công việc viết văn của anh." Mặt nàng xịu đi, gã vội nói tiếp: "Đừng xét nhầm anh, lần này anh không mang một ý nghĩ viển vông nào đâu. Đây là một việc làm rất thực tế, không xốc nổi, không mơ mộng. Nó còn hơn là lại đi biển. Làm việc này anh sẽ kiếm được nhiều tiền hơn bất cứ một chức vụ nào khác ở Oakland đối với một người không có chuyên môn."

"Em biết không, thời gian anh nghỉ ngơi này đã cho anh nhìn thấy tiền đồ. Từ trước đến giờ, anh chưa dồn hết sức trong người ra để làm việc, anh chưa viết thực sự, ít nhất là anh chưa viết để xuất bản. Tất cả những cái anh làm trước đây là để yêu em, để suy nghĩ. Anh cũng đã đọc một số sách vở, nhưng đó chỉ là một phần trong sự suy nghĩ của anh thôi, chủ yếu anh nghĩ lại chỉ đọc các tạp chí. Anh đã suy nghĩ rộng về anh, về cuộc đời và địa vị của anh trong đó, về dịp may để anh chiếm được một địa vị xứng đáng với em. Hơn nữa anh đã đọc cuốn "Văn thể luận" 1 của Spencer và khám phá ra rất nhiều vấn đề cần thiết đối với anh, hay nói cho đúng hơn đối với cách viết của anh và thấy rất nhiều vấn đề đối với hầu hết cách viết của những bài đã được in hàng tháng trên các tạp chí.

"Nhưng kết quả của tất cả những công việc đó, việc suy nghĩ, việc đọc, việc yêu đương là anh sắp sửa phải dọn đến phố Grub. Anh sẽ để những tác phẩm lớn sang một bên, và viết về những cái tầm thường - những chuyện hài hước, những tiểu phẩm, loại đặc tả, những bài thơ trào phúng, những bài thơ đả kích nhẹ nhàng, tất cả những cái dớ dẩn mà hình như hiện nay người ta đòi hỏi nhiều. Đã có những nghiệp đoàn cung cấp tin, những nghiệp đoàn cung cấp truyện ngắn cho báo hàng ngày và những nghiệp đoàn cho những tờ phụ trương chủ nhật. Anh sẽ ra công bóp óc viết ra những cái họ cần và sẽ kiếm được khá. Em biết đấy, có những người viết tự do 2 mỗi tháng cũng kiếm được bốn, năm trăm đô la. Anh chẳng muốn trở thành như họ đâu, nhưng anh có thể sống phong lưu, lại có nhiều thì giờ riêng ình mà làm nghề khác thì không thể có được."

"Rồi anh sẽ có thời gian để học và làm những công việc thật sự của mình. Trong lúc phải kiếm sống, anh vẫn sẽ cố gắng viết những tác phẩm lớn, anh sẽ nghiên cứu, chuẩn bị để viết những tác phẩm lớn. Sao, chính anh cũng ngạc nhiên về quãng đường anh đã đi được. Khi anh mới bắt đầu viết, trong đầu óc chẳng có một ý niệm gì ngoài một ít kinh nghiệm tầm thường mà chính anh cũng không hiểu mà cũng không đánh giá được. Nhưng anh chẳng có một tư tưởng nào cả, thực sự là như vậy. Anh không có đủ ngay đến cả từ để mà suy nghĩ. Kinh nghiệm của anh chỉ là những bức tranh vô nghĩa. Nhưng khi thu thập được kiến thức, bồi bổ được vốn từ ình, thì anh thấy trong những kinh nghiệm có một cái gì hơn, không phải chỉ là những bức tranh. Anh giữ lại những bức tranh đó và đã tìm được lời minh họa. Đó là lúc anh bắt đầu viết được những tác phẩm tốt, anh đã viết "Mạo hiểm," "Niềm vui," "Cái xoong," "Men rượu của cuộc đời," "Khu phố hỗn độn," "Tập thơ tình" và "Những bài ca về biển." Anh sẽ viết những loại như thế nhiều hơn và tốt hơn. Nhưng anh chỉ viết nó trong những lúc rỗi thôi. Bây giờ chân anh đã đứng yên trên mảnh đất vững chắc rồi. Viết những cái lặt vặt và kiếm được tiền trước đã, những tác phẩm lớn để sau. Đây cho em xem, đêm qua anh đã viết được sáu truyện hài hước, cho tờ báo trào phúng hàng tuần, và đúng lúc sắp sửa đi ngủ anh lại chợt nghĩ ra được một bài thơ tám câu, một bài thơ khôi hài và trong một tiếng đồng hồ, anh viết được bốn bài. Mỗi bài cũng phải đáng giá một đô la. Sắp sửa đi ngủ nghĩ chơi một tí mà đã được bốn đô la.

"Tất nhiên đó chỉ là những bài vô giá trị, một việc làm ti tiện, đáng ngán, nhưng nó còn không đáng ngán, không ti tiện bằng làm một anh kế toán, sáu mươi đô la một tháng, cộng cộng, trừ trừ những hằng số vô nghĩa cho đến lúc chết. Hơn nữa viết lách lặt vặt như vậy khiến anh có thể tiếp xúc với những chuyện văn chương và cho phép anh có thời gian để thử làm những công việc lớn lao hơn."

"Nhưng những công việc lớn lao ấy, những tác phẩm lớn ấy phỏng ích gì," Ruth nói. "Anh có bán được chúng đâu!"

"Ờ, có thể bán được lắm chứ!" Gã nói, nhưng nàng ngắt lời.

"Tất cả những cái anh kể ra, những cái mà anh cho là tốt, anh có bán được cái nào đâu. Chúng ta không thể nào lấy nhau bằng những tác phẩm lớn không bán được."

"Thế thì chúng ta lấy nhau bằng những bài thơ tám câu sẽ bán được vậy." Gã trả lời một cách chắc chắn, vòng tay ôm lấy nàng, kéo người không có vẻ gì phấn khởi về phía mình.

Cố làm ra vui vẻ, gã nói: "Em nghe này, đây không phải là nghệ thuật, nhưng là một đô la:

Anh đi vào

khi tôi đi ra

Để vay vài hào

Đó là cớ anh đi vào

và tay không anh đi ra

Vì thế tôi đi vào

Và anh đi ra.

Cái âm luật vui nhộn gã đưa vào trong bài thơ không phù hợp với vẻ thất vọng trên nét mặt gã khi gã đọc xong. Gã không làm được cho Ruth cười. Nàng nhìn gã với nét mặt vừa nghiêm trang vừa bực bội. Nàng nói:

"Có thể được một đô la. Nhưng đó là một đô la của một anh pha trò, đồng lương của một thằng hề. Anh có thấy không, Martin, cả một sự hạ thấp mình đến thế nào. Em muốn người em yêu và quý trọng phải là một người tế nhị hơn, cao quý hơn là một anh pha trò, một anh đặt vè."

"Em muốn người ấy sẽ như ông Butler phải không?" Gã gợi ý.

"Em biết anh không ưa ông Butler," nàng nói, nhưng Martin ngắt lời:

"Ông Butler thì cũng được thôi. Anh chỉ thấy ở ông ấy có một khuyết điểm là cái chứng khó tiêu. Nhưng quả thật anh không thấy gì khác giữa việc viết truyện khôi hài, làm thơ trào phúng với việc đánh máy chữ, ghi chép, hoặc giữ sổ sách. Tất cả đều là phương tiện để đạt tới một mục đích. Thuyết lý của em là muốn anh phải bắt đầu bằng nghề kế toán để rồi trở thành một anh luật sư đắt khách hay một anh nhà buôn. Còn thuyết lý của anh thì lại là bắt đầu viết những cái lặt vặt này để rồi trở thành một nhà văn có tài."

"Có khác nhau đấy!" Nàng nhấn mạnh. "Sao, những tác phẩm tốt của anh, những cái mà anh cho là tốt, anh lại không thể bán được. Anh đã gửi đi nhiều nơi. Chính anh cũng biết đấy, nhưng các ông chủ bút lại không mua."

"Hãy cho anh thời gian, em ạ." Gã năn nỉ. "Những cái lặt vặt này chỉ là tạm bợ, anh không coi là quan trọng. Hãy cho anh hai năm. Lúc đó anh sẽ thành công và các ông chủ bút sẽ phải sung sướng khi mua được những tác phẩm tốt của anh. Anh biết chắc những điều anh nói, anh tin ở anh. Anh biết ở trong con người anh có cái gì, bây giờ anh đã biết văn chương là thế nào, anh đã biết rõ những bài văn tầm thường của rất nhiều những con người nhỏ bé viết ra, và anh biết chắc sau hai năm, anh b nsẽ bước chân đi đường hoàng trên đại lộ dẫn tới thành công. Còn trong những chuyện kinh doanh, buôn bán, anh không bao giờ có thể thành công được. Anh không có thiện cảm đối với những công việc đáng ngán, ngu ngốc, làm tiền, thủ đoạn. Dù sao đi nữa, anh không có khả năng làm những chuyện đó, anh sẽ không bao giờ có thể vượt qua được cái chân thư ký, mà em với anh có thể nào sống hạnh phúc được với đồng lương khốn khổ của một anh thư ký? Anh muốn cái tốt đẹp nhất ở trên đời này cho em, khi nào anh thành công hơn, anh sẽ không cần phải làm những bài thơ lặt vặt ấy nữa. Nhất định anh sẽ đạt tới cái tốt đẹp nhất, đạt được tất cả. So với tiền nhuận bút của một nhà văn thành công, số tiền ông Butler kiếm được thực không đáng kể. Một tác phẩm bán chạy nhất bất cứ ở đâu sẽ có thể thu được từ năm mươi đến một trăm ngàn đô la, có khi còn hơn thế, có khi kém thế, nhưng nhất định theo lệ thường thì vào khoảng như vậy."

Ruth yên lặng, sự thất vọng của nàng rõ rệt.

"Thế nào em?" Gã hỏi.

"Em hy vọng và có dự kiến khác. Trước kia em đã nghĩ, và bây giờ em vẫn nghĩ rằng tốt nhất là anh đi học tốc ký - anh đã biết đánh máy chữ rồi - và vào làm việc ở văn phòng của ba. Anh có bộ óc tốt, em tin rằng thế nào anh cũng sẽ trở thành một luật sư có tài."

Chú thích:

1. Philosophy of Style: một tác phẩm của Spencer bàn về tu từ học và ngôn ngữ trong thơ ca.

2. Freelance: những người viết báo tự do không ở trong nghiệp đoàn báo chí.